Faiz (Ribâ)
Emeğe ve riske dayanmayan, paranın para kazanması esasına dayalı olan faiz, en büyük haramlardan biridir. Allah, Kur'an'da faizi "Allah'a ve Resulü'ne karşı açılmış bir savaş" olarak nitelendirir (Bakara, 279).
﷽
Helal Lokmanın Kaynağı: İslam'da Ticaret Ahlakı ve Helal Kazanç
Bir Müslümanın hayat felsefesinde, sofrasına gelen lokmanın helalliği, onun ibadetlerinin ruhunu, duasının kabulünü ve kalbinin manevi sağlığını doğrudan etkileyen birincil unsurdur. "Helal kazanç" bilinci, İslam'da imanın pratik hayattaki en somut yansımalarından biridir. Helal kazanç, sadece haram olan şeylerin ticaretinden kaçınmakla sınırlı değildir; aynı zamanda, kazanılan paranın elde edilme sürecindeki her adımın İslami ve insani ahlak süzgecinden geçirilmesini gerektirir.
Ticaretin Temel Direkleri: Sıdk ve Emânet
İslam ticaret ahlakının zirvesinde iki temel kavram yer alır: **Sıdk (doğruluk, dürüstlük)** ve **Emânet (güvenilirlik)**. Ticarette sıdk, satılan malın özelliklerini, kalitesini ve varsa kusurlarını olduğu gibi, abartmadan ve eksiltmeden müşteriye bildirmektir. Emânet ise, verilen sözü tutmak ve kendisine duyulan güveni asla kötüye kullanmamaktır. Peygamber Efendimiz (s.a.v.), bu ahlaka sahip olan tüccarları, ahiretteki en yüksek mertebelerle müjdelemiştir:
"Doğru sözlü ve güvenilir tüccar, (ahirette) peygamberler, sıddîklar ve şehitlerle beraberdir."Tirmizî, Büyû’, 4
Bu hadis, dürüst ticaretin Allah katındaki mertebesinin ne kadar yüce olduğunu göstermektedir. Yalanla ve hileyle kazanılan paranın bereketi olmaz. Dürüstlükle kazanılan az para ise, bereketlidir; sahibine huzur verir ve ihtiyaçlarını karşılamasına yeter.
Ölçü ve Tartıda Adalet: Kul Hakkı
İslam'ın ticaret ahlakında en çok üzerinde durduğu ve en sert şekilde uyardığı konulardan biri, ölçü ve tartıda adalettir. Bu, doğrudan kul hakkına giren ve toplumsal güveni temelden sarsan büyük bir günahtır.
"Ölçüyü tam yapın, eksik verenlerden olmayın. Doğru terazi ile tartın. İnsanların mallarını ve haklarını eksiltmeyin."Şuarâ Suresi, 181-182
Bu ilke, sadece pazardaki terazi için değil, günümüz iş hayatındaki mesai saatlerinden, yapılan işin kalitesine, kullanılan malzemenin doğruluğuna kadar her alanı kapsayan geniş bir ahlaki prensiptir. Aldığı ücretin karşılığını tam olarak vermemek, ölçüde hile yapmanın bir başka türüdür.
Haram Kazanç Yolları ve Yıkıcı Etkileri
İslam, kazancın helal olması için bazı yolları kesin olarak yasaklar. Bu yollarla elde edilen gelirle alınan hiçbir şey, kişiye manevi bir huzur ve bereket getirmez.
Karaborsacılık (İhtikâr)
Temel ihtiyaç maddelerini stoklayarak yapay bir kıtlık oluşturmak ve fahiş fiyatla satmak, İslam'da lanetlenmiş bir davranıştır. Bu, halkın zor durumundan faydalanmaktır.
Çalışan ve Müşteri Hakları
İslam ticaret ahlakı, sadece satıcı ile alıcı arasındaki ilişkiyi değil, aynı zamanda işveren ile çalışan arasındaki ilişkiyi de adalet ve merhamet temelinde düzenler. Çalışanın hakları, İslam'da kutsal bir emanet olarak görülür.
"İşçiye ücretini, alnının teri kurumadan veriniz."İbn Mâce, Rühûn, 4
Bu hadis, emeğin hakkının hemen ödenmesini emreder. Çalışanın hakkını geciktirmek veya eksik vermek, büyük bir zulümdür. Aynı şekilde müşterinin de doğru bilgi alma, kaliteli ürün alma ve satış sonrası destek gibi hakları vardır.
Ticaret Ahlakı Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
İslam'da kar etmek günah mıdır?
Hayır, helal ve meşru yollarla yapılan ticaretten kar etmek günah değildir, tam aksine teşvik edilmiştir. İslam'ın yasakladığı şey kar etmek değil, kar ederken aldatma, faiz, karaborsacılık gibi haram ve ahlak dışı yollara başvurmaktır.
Çalışanın hakkını zamanında ödememenin hükmü nedir?
Çalışanın hakkını, yani ücretini, gücü yettiği halde zamanında ödememek İslam'da büyük bir günahtır ve zulüm olarak kabul edilir. Peygamberimiz (s.a.v), "İşçiye ücretini, alnının teri kurumadan veriniz." (İbn Mâce) buyurmuştur.
Malın kusurunu söylemeden satmak caiz midir?
Hayır, caiz değildir. Malın kusurunu bilerek müşteriden gizlemek, aldatmadır ve bu yolla elde edilen kazanç haram şüphesi taşır. Müslüman tüccar, malının hem iyi yönlerini hem de varsa kusurlarını şeffaf bir şekilde açıklamalıdır.