1. Günahtan Vazgeçmek
Tövbenin ilk ve en somut adımı, işlenmekte olan günahtan derhal ve tamamen el çekmektir. Hem günah işlemeye devam edip hem de "tövbe ettim" demek, kendi kendini kandırmaktır.
﷽
Rahmet Kapısına Dönüş: Tövbe ve İstiğfarın Hakikati
İnsan, fıtratı gereği "nisyan" ile maluldür; yani unutur, yanılır ve hataya düşer. Bu, insan olmanın bir gerçeğidir. Ancak İslam, insanı işlediği günahlar karşısında çaresiz ve ümitsiz bırakmaz. Tam aksine, ona rahmeti sonsuz, affı ve mağfireti bol olan bir Rabbinin olduğunu müjdeler ve O'na geri dönüş yolunu gösterir. Bu yolun adı "tövbe", bu yola girerken dilimizden düşürmeyeceğimiz en kıymetli zikir ise "istiğfar"dır. Tövbe ve istiğfar, sadece günahları silmekle kalmaz, aynı zamanda kalbi temizler, ruhu yeniler ve dünyevi hayatta berekete, huzura ve rızık genişliğine kapı aralar.
Gerçek Bir Tövbenin (Tevbe-i Nasûh) Şartları
Kur'an-ı Kerim, bizden "Tevbe-i Nasûh" yani samimi, ciddi ve bir daha günaha dönmemeye kesin kararlı bir tövbe ile tövbe etmemizi ister. Alimler, böyle bir tövbenin geçerli olabilmesi için bazı temel şartları olduğunu belirtmişlerdir:
2. Derin Pişmanlık Duymak
Tövbenin kalpteki yansıması nedâmet, yani pişmanlıktır. Kişinin, işlediği günahtan dolayı kalben üzüntü duymasıdır. Peygamberimiz, "Pişmanlık, tövbenin kendisidir." (İbn Mâce) buyurmuştur.
3. Tekrar Etmemeye Karar Vermek
Tövbe, sadece geçmişi temizlemek değil, aynı zamanda geleceği de koruma altına almaktır. Kişi, o günaha bir daha asla dönmemek üzere kalbinde kesin ve sarsılmaz bir karar almalıdır.
4. Kul Hakkı Varsa Helalleşmek
Eğer işlenen günah, hırsızlık, gıybet gibi bir kul hakkını içeriyorsa, tövbenin kabulü için hak sahibiyle helalleşmek gerekir. Bu yapılmadıkça, o kul hakkı boynunda bir vebal olarak kalır.
İstiğfarın Gücü: Tıkanan Rızık Kanallarını Açan Zikir
İstiğfar, yani "Estağfirullah" (Allah'tan bağışlanma dilerim) demek, müminin dilinden düşürmemesi gereken en faziletli zikirlerden biridir. Günahlar, manevi kirler gibi bereket kanallarını tıkayabilir. İstiğfar ise bu kanalları açar. Peygamberimiz (s.a.v), bu manevi yasanın işleyişini şu muhteşem hadisiyle açıklamıştır:
"Kim istiğfara devam ederse, Allah ona her darlıktan bir çıkış, her üzüntüden bir kurtuluş yolu gösterir ve ona beklemediği yerden rızık verir."Ebû Dâvûd, Vitir, 26
Kur'an-ı Kerim de bu gerçeği Hz. Nuh'un (a.s) dilinden teyit eder. Kavmi kuraklık ve fakirlikle boğuşurken, onlara sunduğu çözüm çok netti:
"Dedim ki: 'Rabbinizden bağışlanma dileyin... (Dileyin ki) üzerinize gökten bol bol yağmur indirsin, sizi mallarla ve oğullarla desteklesin...'"Nûh Suresi, 10-12
"Seyyidü'l-İstiğfâr": İstiğfarların Efendisi
Peygamber Efendimiz (s.a.v.), bizlere istiğfarın en güzel ve en kapsamlı şeklini öğretmiştir. "Seyyidü'l-İstiğfâr" yani "İstiğfarların Efendisi" olarak adlandırılan bu duanın fazileti hakkında, onu inanarak okuyan kimsenin cennet ehlinden olacağını müjdelemiştir. (Buhârî, Deavât, 2)
اَللَّهُمَّ أَنْتَ رَبِّي لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ خَلَقْتَنِي وَأَنَا عَبْدُكَ وَأَنَا عَلَى عَهْدِكَ وَوَعْدِكَ مَا اسْتَطَعْتُ أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ مَا صَنَعْتُ أَبُوءُ لَكَ بِنِعْمَتِكَ عَلَيَّ وَأَبُوءُ لَكَ بِذَنْبِي فَاغْفِرْ لِي فَإِنَّهُ لاَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ أَنْتَ
"Allahümme ente Rabbî lâ ilahe illâ ente, halaktenî ve ene abdüke ve ene alâ ahdike ve va'dike mesteta'tü. Eûzü bike min şerri mâ sana'tü, ebûü leke bi-ni'metike aleyye ve ebûü leke bi-zenbî, fağfirlî fe-innehû lâ yağfirü'z-zünûbe illâ ente."
"Allah'ım! Sen benim Rabbimsin. Senden başka ilâh yoktur. Beni sen yarattın ve ben senin kulunum. Gücüm yettiğince sana verdiğim söz ve ahid üzerindeyim. Yaptığım kötülüklerin şerrinden sana sığınırım. Üzerimdeki nimetini ve günahımı itiraf ederim. Beni bağışla. Çünkü günahları senden başka bağışlayacak kimse yoktur."
Tövbe ve İstiğfar Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
Tövbe ile istiğfar arasındaki fark nedir?
İstiğfar, 'Allah'tan bağışlanma dilemek' demektir ve genellikle dil ile yapılır ('Estağfirullah' demek gibi). Tövbe ise daha kapsamlıdır; günahtan pişmanlık duymayı, onu terk etmeyi ve bir daha yapmamaya kesin karar vermeyi içeren kalbi ve ameli bir eylemdir. Her samimi tövbe, istiğfarı da içinde barındırır.
İstiğfar etmek rızkı artırır mı?
Evet, hem Kur'an-ı Kerim'de (Nûh Suresi, 10-12) hem de hadis-i şeriflerde, istiğfara devam etmenin maddi ve manevi rızık kapılarını açan, bereketi artıran ve sıkıntılardan bir çıkış yolu gösteren önemli bir amel olduğu bildirilmiştir.
Kul hakkı içeren bir günahtan nasıl tövbe edilir?
Kul hakkı içeren günahlarda tövbenin kabulü için, pişmanlık ve bir daha yapmamaya karar vermenin yanı sıra, hak sahibiyle helalleşmek de gerekir. Eğer maddi bir hak ise iade edilmeli, gıybet gibi manevi bir hak ise o kişiden özür dilenip helallik istenmelidir.